1. برنامه درسی پراگماتیک : محتوایی که تدریس می شود و تابعی است از زمان در دسترس برای معلمان ، وظایف و تکالیفی که علاوه بر تدریس رسمی برعهده معلمان است .
2. برنامه درسی غیر رسمی : این برنامه توسط معلم خلق و تدوین می شود و شامل محتوایی است که معلم به فهم بودن آن اعتقاد دارد .
3. برنامه درسی مخفی : این برنامه درسی محتوای قصد شده را ارائه می کند اما به طریقی غیر از تدریس سنتی.
4. برنامه درسی آشکار : شامل محتوایی است که از مدارس انتظار می رود به عنوان فعالیتها ودروس تعریف شده ، ارائه نمایند .
5. برنامه درسی پنهان : مفروضات ضمنی در باره ارزشهای اخلاقی ، جهان بینی های فلسفه وارزشهاست که در تهای بخشی مدرسه وجود دارد بخشی از برنامه درسی پنهان است.
6. برنامه درسی اجتماعی : تعاملات اجتماعی که بین دانش آموزان با هم و یا دانش آموزان با معلم که در کلاس درس ، زمین بازی و اتفاق می افتد .
7. برنامه درسی نهفته : دانش آموز بر مبنای اطلاعات وتجربیات قبلی که با خود به کلاس می آورد و آنچه را که تدریس ی شود ، تعبیر وتفسیر می کند و یادمی گیرد
8. برنامه درسی تجویز شده یا قصد شده : آنچه که در اسنادرسمی منعکس می شود و معمولا در برگیرنده مولفه هایی چون محتوا ، روشهای تدریس و زمان مختص برای رسیدن به هدف آموزش محتوای تعیین شده می باشد . جهت گیری فلسفی و تربیتی برنامه ها نیز به جت گیری های دولت بستگی دارد و در بسیاری از کشورها برنامه درسی تجویز شده در قالب کتب ومواد آموزشی مشخص شده توسط آ .پ متجلی می شود . سوالات مهم برای تجزیه وتحلیل برنامه تجویز شده : چه دانشی و دانش چه کسی دارای ارزش است .
9. برنامه درسی تدریس شده : آنچه که معلمان در کلاس انجام می دهند وبین برنامه درسی تدریس شده و تجویز شده فاصله زیاد است . به این مسئله در حوزه تعلیم وتربیت عدم انطباق طرح برنامه درسی با اجرای برنامه درسی ودر حوزه جامعه شناسی به عنوان استقلال نسبی معلمان نامیده می شود . از لحاظ کمی این شکاف بیانگر نتایج ناخواسته ناشی از تخصیص ناکافی وقت است ؛ معلمان در مباحث کلاس از بحثهای جاری ملی و ی ، اخلاقی ، مذهبی و . استفاده می کند . اگر مدیریت زمان توسط معلم انجام شود یا وقت کافی باشد ، باز هم شکاف از نظر کیفی وجود دارد به خاطر وجود تفاوت در آموزش حرفه ای ، نگرش ایدئولوژیک و میزان آشنایی معلمان با موضوع درسی .
10. برنامه درسی آزمون شده : بخشی از برنامه درسی که ارزشیابی می شود اغلب برنامه درسی آزمون شده نمونه ای از برنامه درسی تجویز شده می باشد .این آزمون می تواند شفاهی ، کتبی ، استانداردشده یا معلم ساخته ، باز پاسخ یا چند گزینه ای باشد
11. برنامه درسی گزارش شده : ضرورتا منعکس کننده دانسته های دانش آموزان نیست . دلایل : 1-سوالات ضعیف طراحی شده باشند . 2-برنامه ریزان برای اجتناب از ایجاد بحث ومناقشه بیشتر بر قلمروهای بی خطر (مورد پذیرش جامعه)متمرکز می شوند و از قلمروهایی که با ارزشها و تفاسیر تعارض آمیز سرو کار دارد اجتناب می کند .(الگوی توافق محور ) الگویی که انسجام ووحدت اجتماعی را گسترش می دهد . این نوع برنامه درسی تجویز شده از واقعیتهای پویا و تعارض آمیزی که در زندگی مدنی وی جامعه وجود دارد دور می شود . دانش آموزان به معلمان پاسخی را می دهند که از آنها انتظار می رود .
12. برنامه درسی مغفول : آنچه که تعمدا یا ناآگاهانه در درس از قلم افتاده است . مثل در درس علوم اجتماعی ، مسائل سانسور شده ، عقاید ونظرات مسکوت مانده که می توانند ، باعث رشد تربیت ی شوند جزو این برنامه اند . همچنین برنامه معقول شامل روشهای آموزشی : اجتناب از به کارگیری فعالیتها و روشهای مشارکتی ودموکراتیک در کلاس می باشد .که در این حالات آنچه به عنوان محتوا در زمینه دموکراسی تدریس می شود ، ویران خواهد شد . محتوا : در یک جامعه مبتنی بر دموکراسی همه دارای فرصت های ساوی هستند . معلم : براساس نژاد و جنسیت متفاوت رفتار می کند . پیام اصلی برنامه درسی تجویز شده تحت اشعاع قرار گرفته است .
13. برنامه درسی خارجی (بیرونی) : آنچه که دانش آموزان در خارج از کلاس درس می آموزند . مصادیق آن : آنچه دانش آموزان از سایر دانش آموزان ، خانواده ، رسانه ها و همسایگان ودوستان و می آموزند و دانش آموزان آموخته های مدرسه ای خود و آموخته هایی که از خانواده گروههای ی و . می آموزند را ترکیب یا سازگار می کنند و هر دانش آموز با تعت به گونه خاصی رفتار می کند . در رژیم هایی که مردم با آن ها مخالفند به جامعه پذیری ی بچه ها در خیابانها و صورت می پذیرد تا در کلاس درس و آنچه رخ می دهد بسیار متفاوت از برنامه درسی تجویز شده ، آزمون شده وتدریس شده است .
14. برنامه درسی یادگرفته شده : عبارت است از آنچه که واقعا بچه ها از کل تجربیات در انتهای یک برنامه درسی معین فرا گرفته اند .(برنامه درسی رسمی ، پنهان ، ترکیب آموخته ها با دانسته های قبلی ، برنامه درسی خارجی و . ) و این امر بسیار پیچیده ودشوار است به خاطر تعدد وتکثر متغیرهای اثر گذار . دانش آموزان دارای پیش دانسته ها ، باورها ، نگرشها و ایدئولوؤی های متفاوت هستند واز یک درس معین که در کلاس تدریس می شود ، برداشتهای متفاوتی خواهند داشت به همین دلیل تعمیم آنچه که یک دانش آموز یادگرفته ، به دیگران ممکن نیست . نمی توان با توجه به برنامه درسی مصوب مدارس در خصوص آنچه که بچه ها اموخته اند به یک درک روشن رسید .
15. برنامه درسی توصیه شده : نوعی برنامه درسی که توسط متخصصان یک رشته تدوین شده یا از جانب آنان حمایت می شود . مثلا برنامه هایی که انجمن ملی معلمان ریاضیات امریکا داشته اند ، این برنامه تاثیر کمی بر برنامه درسی مکتوب دارد امادر درک آنچه که بچه ها باید به آن دست یابند مهم است .
16. برنامه درسی مکتوب (قصد شده) : سندی است که توسط نظام آموزشی ملی یا محلی یا مدرسه یا معلم تولید شده و آنچه را که باید تدریس شود را تصریح می کند همچنین راهکاراجرای برنامه درسی و توالی و وسعت و مواد آموزشی که توسط معلم تدوین شده وجود دارد .
17. برنامه درسی کنار گذاشته شده : خواه عملا و خواه سهوا . بزعم کلاتورن ، مربیان باید برنامه درسی حذف شده را بررسی کنندوراههایی برای بازگرداندن محتوای مهم برنامه درسی مدرسه و یادگیری بچه ها بیابند .
. برنامه درسی حمایت شده : برنامه درسی که در کتابهای درسی ، نرم افزارها و موادچند رسانه ای یافت می شوند وتاثیر زیادی بر آنچه تدریس می شود دارد .
19. برنامه درسی آزمون شده (سنجش شده) : عبارت است از برنامه درسی که در آزمونهای معلم ساخته ، در سطح مدرسه ، منطقه یا استان یا ملی گنجانده شده است . معلمان بیشتر بر برنامه درسی که آزمون می شود متمرکز هستند تا برنامه درسی مکتوب (معلمان بیشتر به آماده کردن دانش آموزان برای آزمون می پردازند .
20. برنامه درسی تدریس شده : برنامه درسی که مواقعا به بچه ها ارائه می کنند شامل سخنرانی ها ، دروس ، پروژه ها وفعالیتهای مرتبط با سنجش عملکرد و. می باشد .(هرچیزی که بچه ها را در دستیابی به هدفهای یادگیری کمک می کند )
21. برنامه درسی یادگرفته شده : آنچه که دانش آموزان یاد می گیرند یا یادگیری نهایی که در عملکردهایشان درآزمون.
22. برنامه درسی آکادمیک (آرمانی ) : برنامه درسی که متخصصان و صاحب نظران آن را مد نظر دارند .
23. برنامه درسی رسمی : برنامه ای مد نظر است که سازمان ها وافراد رسمی که به طور مستقیم در امور آموزش و پرورش درگیر هستند ودر آن دخیل می باشند .
24. برنامه درسی نهادی : برنامه درسی که در سطح مدرسه پذیرفته شده وبه اجرا در می آید .
25. برنامه درسی آموزشی : آن چیزی است که معلم به آن امید دارد وارزش قایل است و می خواهد به یادگیرندگان خود بیاموزد دراین سطح تصمیمات برنامه درسی بر اساس شرایط و مقتضیات کلاس درس صورت می پذیرد و اجرایی شده است وتصمیم گیری در این سطوح به عهده معلم است .
26. برنامه درسی پوچ : برنامه درسی خنثی یا عقیم : موضوعاتی که تدریس نمی شود واینکه چرا این موضوعات نظیر : حقوق ، رانندگی ، نقشهای والدین و . تدریس نمی شود و می تواند به معلمان در فهم این مسئله یاری دهد که چه مفروضاتی زیر بنای برنامه درسی مدارس است ؟ برنامه درسی پوچ شامل موضوعات تدریس نشده است
27. برنامه درسی فوق برنامه : شامل کلیه تجربیات برنامه ریزی شده ای است که از حیطه موضوعات درسی مدرسه خارج است .(ماهیت آن داوطلبانه و پاسخگو به علائق دانش آموز است و نقطه مقابل برنامه رسمی است ) در بسیاری جهات از برنامه درسی رسمی مهمتر است
28. برنامه درسی خرد وکلان خرد : مباحث ، پژوهش ها و دیدگاههای افراد در باره یک برنامه خاص . برنامه درسی خرد داشتن یک کتاب ومطالعه آن می باشد . کلان : از وابستگی به برنامه درسی خاص فارغ بوده و در آن موضوعات و مفاهیم طیف وسیعی از برنامه های درسی را در بر می گیرد .
29. برنامه درسی خاموش وزنده
خاموش : کلیه تصمیمات ، تدابیر و برنامه ریزی هایی که برای کلاس تدوین و مکتوب شده است . برنامه درسی خاموش بیانگرکلیه تصمیمات ، تدابیر و برنامه ریزیهایی است که برای کلاس تدوین و مکتوب شده است.
30. برنامه درسی متصاعد شونده (روئیدنی ) (تعلیم وتربیت پیشرفت گرا – جان دیوئی ) : در این برنامه منبع اصلی محتوای برنامه درسی ، نیازها وعلائق دانش آموزان است . برنامه ریزان نتایج یادگیری مورد انتظار را از قبل بیان نمی کنند زیرا آنچه از دانش آموزان انتظار می رود فراگیرند ، به سادگی از قبل پیش بینی و نسبت به برنامه ریزی بر اساس مشارکت معلم و دانش آموزان در طی جریان آموزش صورت می گیرد ویژگی مهم در سطح کلاس تکلیف معلومه می شود به همان صورتیکه برنامه درسی ضد معلم دچار افراط شده ، برنامه درسی متصاعد شونده هم به خاطر پیروی بیش از حد برخواسته های یادگیرندگان دچار تفریط شده است
(منبع: اصول ومفاهیم اساسی برنامه ریزی درسی تالیف دکتر کوروش فتحی واجار گاه)
آیناز سبزعلی‌پور
درباره این سایت